Περί γραμματικής και άλλα...
Πρόδρομε, που δεν όκνεψες να κονταροχτυπήσεις... για κάποιο μέγα λυτρωμό μελλόμενο του Λόγου. (Κ.Παλαμάς: αφιερωμένο στον Ιωάννη Βηλαρά.)
Ο Ιωάννης Βηλαράς, μπροστάρης στο ζήτημα της γλώσσας, πριν το Σολωμό, ζητούσε την επιβολή της λαϊκής δημοτικής μας γλώσσας... Προικισμένος με ποιητική ευαισθησία, με το χάρισμα του λυρισμού (πιστεύοντας στην γνήσια ανθρώπινη έκφραση) διαχωρίζει τη θέση του από τους σχολαστικούς της γλώσσας, την τυρρανία των λογίων. Τόλμησε πρώτος να συνηγορήσει υπέρ της φωνητικής ορθογραφίας (ένας θιασώτης αυτής της ιδέας στην εποχή μας: ο Γιώργος Χειμωνάς, γλώσσα είναι η γλώσσα που λαλούμε, η γλώωσα είναι ανάγκη έκφρασης και επικοινωνίας, όχι η γλώσσα που ''οφείλουμε'' να μιλάμε, σαν ένα παπούτσι φορεμένο απ' όλους, σε όλες τις περιστάσεις. Η γραμματική έρχεται να αποκρυσταλώσει εκ των υστέρων τις αλλαγές στη γλώσσα (απλά έπεται) και όχι να τις προκαθορίσει εγωιστικά.) Κατά τη άποψή του Βηλαρά πρέπει κανείς να γράφει ελεύθερα όπως μιλά. Η γραμματική προκύπτει αυτόματα από τον τρόπο που μιλά κανείς. Τι ελευθερία! Θα μας πείτε επιτρεπτή για τους ποιητές και τα ελεύθερα πνεύματα αλλά όχι για το ''λαό''! Για το ''λαό'' θα πρέπει να υπάρχει ο γραμματικός κανονισμός. Μην απωλεσθεί προπαντός η εξουσία των λίγων απέναντι στους πολλόυς, απαραίτητο να εισάγουμε μια καινούρια γλωσσική θρησκεία!
Ο Βηλαράς επιχειρηματολογεί περαιτέρω, δεν είναι μόνο ζήτημα ελευθερίας (που κατά τη γνώμη μου είναι το μέγιστο, ο λόγος δείχνει τη βαθύτερη ελευθερία του ατόμου), ο Βηλαράς υποστηρίζει: η τυραννία του τύπου στη γλώσα δεν επέφερε ποτέ κανένα κλέος. Οι Έλληνες, στον καιρό που περισσότερο άκμαζε η γλώσσα δεν είχαν σκεφτεί ποτέ να κάνουν γραμματική. Ο Ησίοδος συνέγραψε τη γενεαλογία των θεών με μόνη την υπαγόρευση των μουσών, χωρίς γραμματική. Ο Όμηρος έψαλλε τα ανδραγαθήματα των ηρώων και την οργή του Αχιλλέα χωρίς γραμματική. Και χωρίς γραμματική έγιναν τα πονήματα του πηγή ανεξάντλητη για νομοθέτες, στρατηγούς, επιστήμονες, τεχνίτες, δασκάλους, που μπόρεσαν και εφάρμοσαν τη διδασκαλία του στην πράξη παράγωντας κοινωνικά αποτελέσματα στον καιρό τους. Οι Λατίνοι όταν έγραφε ο Κικέρωνας ή ο Βιργίλιος είχαν γραμματική; Μήπως είχαν γραμματική οι Γάλλοι στους παλαιότερους αιώνες;
Το ευκολότερο πράγμα είναι οι δημιουργία της φενάκης, η κινδυνολογία για τις μελλούμενες συμφορές της γλώσσας, και η διαμόρφωση συνειδήσεων μέσα σε ένα κλίμα σκοταδισμού και φόβου.
Είναι η μέγιστη ατιμία ενός δασκάλου, όταν το γραπτό ενός μαθητή του, αποπνέει αλήθεια και διανοητικό πάθος (έστω κι αν αυτό είναι πρωτόλειο) να επιχειρεί να το διορθώσει γλωσσικά, να το καθυποτάξει μέσα σε κανονιστικά πλαίσια. Το μόνο που θα κατορθώσει είναι να δημιουργήσει διανοητική αναστολή, να στερεύσει την έμπνευση που δίχως της δε μπορεί να υπάρξει τίποτα ρωμαλέο και ελεύθερο... Η αλήθεια επινοεί μόνη της τη γλώσσα της. Ο Μακρυγιάννης έμαθε σε προχωρημένη ηλικία να γράφει διότι ήθελε να μιλήσει. Κι ύστερα εδίδαξε τους μεταγενέστερους. Τι ζητάμε από τον άνθρωπο, να είναι ένα ακατέργαστο διαμάντι ή ένας άνθρακας με περιτύλιγμα; Η αλήθεια του καθενός είναι ακόμη απαραίτητη σε όλους και δε μπορούμε να την λογοκρίνουμε. Μπορεί να μην ξέρω να γράφω αλλά δε μπορώ να μη μιλήσω για όσα θεωρώ αναγκαία. Το κάνω λοιπόν κι ίσως έτσι μάθω και να γράφω...
Θυμάμαι τον Μπουνιουέλ: Ισχυρίζεται, δεν είμαι φιλόσοφος, αν κάποια ''φιλοσοφικά πνεύματα'' χαμογελούν διαβάζοντάς με βεβαίως μπορούν να με ανασκεύασουν μέσα σε δύο λεπτά, εντούτοις εγώ θα είμαι ευτυχής αν μπορέσω να τους χαρίσω μόνο κάποιες ευχάριστες στιγμές. Το μόνο που ελπίζω όταν μιλάω είναι να είμαι σαφής, γι' αυτό αντιτάσσω σ' όλους τους καλλιεργημένους ''είρωνες'' τη φράση του Αντρέ Μπρετόν: ''Ένας φιλόσοφος που δεν τον καταλαβαίνω είναι απατεώνας''. Το πιστεύω αν και μερικές φορές δυσκολεύομαι να καταλάβω τον Μπρετόν...
25/11/2009